چگونه با ساز دایره آشنا شویم

دایره یا (doyra, dojra, dajre, doira, dajreja)

سازی در اندازه متوسط همراه حلقه و ازخانواده سازهای کوبه ای قابدار می باشد و برای همراهی  موسیقی بعنوان ریتم در هر دو نوع موسیقی سنتی و عامه پسند در کشورهای ایران، آذربایجان،ناحیه قفقاز، بالکان و در بسیاری از کشورهای  آسیای میانه از جمله تاجیکستان و ازبکستان مورد استفاده قرار می گیرد. سازهای کوبه ای قابدار همچنین در بسیاری از نواحی کشور گرجستان نیز رایج است.

این ساز کوبه ای یک طرفه علاوه بر آسیای شمالی و میانه و خاورمیانه در نواحی  نزدیک به  قطب روسیه نیز دیده می شود.

در زبان پهلوی این ساز (داره) نامیده شده و   ابوسعید ابوالخیر شاعر  معروف در اشعارش از دایره بعنوان طبل نام برده

در آذربایجان به دایره، قاوال گفته می شود. در هنر موسیقی آذربایجان معمولا دایره بعنوان ساز ریتمیک که عاشیق را همراهی می کند مورد استفاده قرار می گیرد.

یک گروه سنتی آذری از سه هنرمند تشکیل شده است که خواننده در حین خواندن دایره زده و یک نفر نوازنده تار و دیگر نوازنده کمانچه می باشد که اصلاحا به آن اوچلوق یا Trio  می گویند

دایره یا قاوال توسط موزیسین مشهور آذربایجان اوزئیر حاجی بی اف جزو  ترکیب اصلی سازهای ارکستر ملی قرار گرفته و اولین نت نویسی برای این ساز نیز توسط این آهنگساز شهیر صورت گرفته است.

از نوازنده های بنام تبریز و ایران می توان از مرحوم استاد محمود فرنام  نام برد.

این ساز در آئین ها و مراسم ازدواج مقدونیه استفاده شده
و استفاده آن  برای همراهی در نی انبان  مورد استفاده در نواحی بالکان و اروپای شرقی  نیز ذکر شد

ساختار

پوست مورد استفاده در دایره معمولا پوست بز می باشد ولی از پوست ماهی هم استفاده می شود. البته امروز از طلق هم  بجای پوست استفاده می شود که هم استحکام بیشتری دارد و هم در هوای مرطوب شل نمی شود منتها هیچ وقت کیفیت صدای دایره پوستی را ندارد. قطر قاب 40-45 سانتیمتر و پهنای آن 5-7 سانتیمتر است.

برای خم کردن قاب چوبی آن را به دور یک فلز استوانه ای داغ می پیچند و  خیس کردن قاب چوبی   قبل  از آن به نرم کردن آن مفید است.

قاب بوسیله چسب در دوطرف بهم متصل شده نهایتا پوست بوسیله قاب چوبی دیگر یا میخ به آن متصل می شود.

نحوه اجرا

نوازنگان ازبک برای اجرا با این ساز یک طناب را به یکی از حلقه ها بسته و سر دیگر آن را دور دست راست خود میپیچند تا  بدون خارج شدن دایره از دستشان بتوانند ضربات محکمی اجرا کنند.